Công nghệ như “ma túy” với não bộ? Các chuyên gia cảnh báo cần có quy định bảo vệ trẻ em

Ngày càng có nhiều chuyên gia cảnh báo rằng việc sử dụng công nghệ và mạng xã hội quá mức đang ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển tâm lý, thần kinh của trẻ em và cả người lớn. Trong một buổi tọa đàm tổ chức tại Hạ viện Cộng hòa Séc dưới sự bảo trợ của cả các nghị sĩ chính phủ và phe đối lập, các chuyên gia đã lên tiếng kêu gọi các biện pháp điều chỉnh nghiêm ngặt hơn để bảo vệ trẻ em trước những tác động tiêu cực của công nghệ số.

Công nghệ kỹ thuật số dễ gây nghiện vì đánh trúng tâm lý con người

Theo ông Roman Gabrhelík đến từ Khoa Nghiên cứu về nghiện của Đại học Tổng hợp Charles, các hình thức nghiện kỹ thuật số như điện thoại thông minh, mạng xã hội, trò chơi trực tuyến… ngày càng phổ biến vì chúng thoả mãn những nhu cầu tâm lý tự nhiên như được công nhận, giải trí, kết nối. Đặc biệt, các nền tảng này hoạt động theo cơ chế “phần thưởng”, dễ gây cảm giác thích thú và kéo dài thời gian sử dụng.

Ông cho biết, dấu hiệu điển hình của nghiện là mất kiểm soát hành vi, như không thể rời mắt khỏi màn hình, dành thời gian quá nhiều vào thiết bị, gây ảnh hưởng đến các hoạt động quan trọng khác trong cuộc sống. Kèm theo đó là hội chứng “cai nghiện”, tức là cảm giác khó chịu, lo lắng, bứt rứt khi không được tiếp xúc với thiết bị.

Cấu trúc não bộ thay đổi khi tiếp xúc công nghệ quá sớm

Bác sĩ thần kinh Martin Jan Stránský cảnh báo rằng việc tiếp xúc với công nghệ từ quá sớm có thể làm thay đổi cấu trúc não bộ, từ đó làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tâm thần. Ông nhấn mạnh rằng bộ não con người phát triển tốt nhất thông qua tương tác trực tiếp, học qua mô phỏng thực tế và giải quyết vấn đề. Những điều này, điện thoại và mạng xã hội không thể thay thế.

Ông cũng dẫn chứng rằng học sinh học qua sách giấy có kết quả tốt hơn 30% so với học qua màn hình, dù trong cùng điều kiện lớp học. Theo ông, trẻ em càng dùng điện thoại sớm thì càng dễ bị trầm cảm sau này. Nếu trẻ có điện thoại từ 6–10 tuổi, khả năng mắc trầm cảm lên đến 60%; nếu từ 18 tuổi thì chỉ còn khoảng 40%.

Ngoài ra, ông Stránský còn cho biết có hàng loạt nghiên cứu cho thấy suy giảm năng lực trí tuệ khi trẻ dành quá nhiều thời gian trước màn hình, đồng thời xuất hiện những biến đổi sinh lý trong não bộ, trong đó có hiện tượng các kết nối thần kinh bị phá vỡ.

Cơ chế hoạt động giống như ma túy – vòng lặp dopamine

Mạng xã hội và trò chơi điện tử hoạt động trên cơ chế dopamine – chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hưng phấn và thỏa mãn. Khi người dùng tương tác với mạng xã hội, não sẽ tiết dopamine, tạo ra cảm giác “thành công” và mong đợi. Chuỗi hoạt động này dẫn đến nghiện.

“Nhìn hình ảnh não bộ của người nghiện điện thoại và người nghiện heroin, không thể phân biệt được – chúng gần như giống hệt nhau,” ông Stránský khẳng định.

Ông cho biết Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã khuyến nghị:

• Trẻ em dưới 2 tuổi không nên tiếp xúc với bất kỳ loại màn hình nào
• Từ 2–5 tuổi chỉ nên dùng có giám sát
• Từ 6–15 tuổi nên giới hạn tối đa 2 giờ/ngày, có kiểm soát

Tuy nhiên, thực tế hiện nay, trẻ em tại Cộng hòa Séc đang sử dụng thiết bị lên đến 4,5 giờ mỗi ngày, chủ yếu để dùng mạng xã hội.

Các ứng dụng cố tình “giữ chân” người dùng

Ông Matěj Hollan, Giám đốc Hiệp hội các tổ chức hỗ trợ người nghiện, cho rằng không thể trông chờ vào việc phụ huynh tự kiểm soát con cái. Ông nhấn mạnh rằng các ứng dụng, mạng xã hội được thiết kế có chủ đích để gây nghiện thông qua thuật toán và kích thích dopamine. Mục tiêu là giữ người dùng càng lâu càng tốt để tối đa hóa lợi nhuận từ quảng cáo.

Hệ quả là những nội dung độc hại như bạo lực, phân biệt giới tính, thù hằn, đặc biệt là trong giới trẻ, đang trở nên phổ biến. Việc này đang gây ra một thế hệ thanh thiếu niên có tư tưởng thù địch với phụ nữ – điều mà trước đây khó lan truyền nhanh như hiện nay.

Ngoài ra, ông cũng cho biết hiện đã xuất hiện những chatbot có hành vi giao tiếp gợi dục với trẻ vị thành niên, điều này rất đáng báo động và không thể giải quyết chỉ bằng lời khuyên từ phụ huynh.

Cần hành động ngay trước khi quá muộn

Ông Daniel Galandák từ Văn phòng Chính phủ Séc cho biết hiện có nhiều quốc gia đã áp dụng lệnh cấm điện thoại trong trường học – con số lên đến 80 nước. Ở Úc, chính phủ đang triển khai luật cấm mạng xã hội cho trẻ dưới 16 tuổi, và đang tìm cách thực hiện luật này hiệu quả trong vòng một năm.

Tại Cộng hòa Séc, luật dịch vụ kỹ thuật số (DSA) đang được thảo luận tại Quốc hội, có thể giúp hạn chế các nền tảng nhắm mục tiêu quảng cáo đến trẻ em, kiểm soát thu thập dữ liệu cá nhân và đưa ra tiêu chuẩn nghiêm ngặt hơn cho các nhà cung cấp dịch vụ mạng.

Thiếu kiểm soát độ tuổi và biện pháp quốc gia

Ông Roman Petrenko từ Trung tâm phòng ngừa nghiện Praha nhấn mạnh rằng hiện không có biện pháp kiểm soát tuổi người dùng mạng hiệu quả tại Séc, dù nhiều ứng dụng có thể gây nghiện như game, cá cược, mạng xã hội hay thậm chí là nội dung khiêu dâm. Một số quốc gia như Trung Quốc đã đi xa hơn khi giới hạn thời gian sử dụng TikTok – từ 22h mạng này sẽ bị tắt hoàn toàn với trẻ em.

Trẻ em hiểu công nghệ hơn người lớn – nhưng vẫn cần được bảo vệ

Cuối cùng, chuyên gia Michal Kalman từ Đại học Palacký cho rằng trẻ em ngày nay sinh ra trong thời đại kỹ thuật số và có thể hiểu công nghệ hơn người lớn, nhưng điều đó không có nghĩa là chúng không cần được hướng dẫn hay bảo vệ. Sự hiểu biết kỹ thuật không thể thay thế cho ý thức và kiểm soát hành vi – điều mà trẻ em vẫn cần học hỏi từ người lớn và nhà trường.

Nguồn Ct24

Bài viết Công nghệ như “ma túy” với não bộ? Các chuyên gia cảnh báo cần có quy định bảo vệ trẻ em đã xuất hiện đầu tiên vào ngày Châu Âu TV.